1. Што е глаголот?

„Во модерните европски јазици, зборовната група глагол може да биде дефинирана пред сè од гледна точка на морфологијата. Глаголот е единствениот збор чија форма зависи од толку голем број граматички категории, од кои некои ги среќаваме и во морфолошката структура на други зборови. Да се измени еден глагол значи да се направи множество од неговите најразлични форми со помош на морфемите што ги означуваат тие различни граматички категории. Таквото множество кое претставува затворена парадигма на формите се нарекува конјугација. Во многу јазици, глаголот има најбогата парадигма за разлика од другите зборови, иако, некои од тие се хомоними и нивниот број се менува во однос на неговата сложеност.”

Michel ARRIVE et al., La Grammaire d'aujourd'hui (Граматиката денеска), Paris, Flammarion, 1986, стр. 679-680.

„Глаголот е збор кој означува дејство или состојба. Неговата форма е во тесна врска со подметот во реченицата со кој врши усогласување по род и по број. Во зависност од тоа дали подметот го извршува или го трпи дејството на еден глагол, глаголските форми ги среќаваме во активен и во пасивен залог.”

Јорданка Фулон-Христова, Grammaire pratique du macédonien (Практична граматика на македонскиот јазик), Paris, Langues & Mondes / L'Asiathèque, 1995, стр. 112.

2. Што треба да знаеме за македонскиот глагол пред да го менуваме?

2.1. Формална класификација на македонските глаголи:

Во македонскиот јазик формално разликуваме три групи глаголи. Нивната класификација се врши според последната самогласка на една глаголска форма во трето лице еднина сегашно време. Овој критериум на класификација на глаголите е воведен од американскиот македонист Хорас Лант (Horace LUNT, Grammar of the Macedonian Literary Language (Граматика на македонскиот литературен јазик), Скопје, МАНУ, 1952). Во македонскиот јазик се разликуваат следниве глаголски групи:

Група 1	им-а
Група 2	од-и сто-и
Група 3	јад-е пи-е, спи-е

2.2. Видска (аспектуална) класификација на глаголите:

Најголемиот проблем при изучување на македонскиот глаголски систем лежи во видот/аспектот. Сегашниот пристап кон оваа категорија не им овозможува подеднакво сфаќање на македонскиот глаголски механизам на родените и на странските говорители поради една причина: мешањето на поимите од областа на зборообразувањето и на морфологијата. Но, пред да го изложиме нашиот став и да го анализираме нејзиниот удел во македонската конјугација, би сакале да ја дефинираме оваа категорија:

„Видот (аспектот) е начинот (развојот или реализацијата) на кој се извршува дејството на определен глагол. Глаголите што означуваат дејства во текот на нивното извршување се нарекуваат несвршени (или глаголи „од несвршен вид”) и имаат имперфективен аспект, додека глаголите што означуваат дејства во еден определен момент на нивното извршување се нарекуваат свршени (или глаголи „од свршен вид”) и имаат перфективен аспект.”

Јорданка Фулон-Христова, Grammaire pratique du macédonien (Практична граматика на македонскиот јазик), Paris, Langues et Mondes/L'Asiathèque, 1952, стр. 124.

Главен проблем со аспектот: Во Македонски јазик за средното образование, авторите го застапуваат гледиштето на поголемиот број македонски лингвисти, во кое стои дека „видските разлики се дадени во самите форми на глаголот” (стр. 14). Меѓутоа, доколку ги споредиме глаголите „даде” и „јаде”, ќе констатираме дека еден странец кој го изучува македонскиот јазик (а истото важи и за родените говорители), нема никаков формален признак за да го препознае нивниот вид. Пример: глаголот „даде” е свршен (перфективен) глагол, додека глаголот „јаде” е несвршен (имперфективен) глагол или, во одредени говори како, на пример, во охридскиот, двовидски (биаспектуален) глагол.

Решение за овој проблем: Нашиот предлог е секој што го изучува глаголот да има на ум дека аспектот е категорија од „прв степен” во глаголскиот механизам на македонскиот јазик. Аспектот одредува во кое време и на кој начин ќе се менува даден глагол, при што би го ставиле на прво место во хиерархијата на граматички категории како еден вид „вродена” особина на секој глагол во македонскиот јазик. Оттука, глаголите се делат на три вида во зависност од аспектот на нивното дејство:

Несвршени глаголи	има чекори спие
Свршени глаголи	прочита поцрвени најаде
Двовидски глаголи (несвршени И свршени)	ажурира верифицира моторизира

Од горенаведените примери, можеме да заклучиме дека отсуството на тој „формален аспектуален признак” во секој глагол посебно налага користење на надворешни ресурси (електронски или пишани), во кои глаголите се претставени со аспектуална етикета која ќе ни укаже на кој од гореспоменатите три вида му припаѓа тој. Актуелно најдостапни електронски и пишани ресурси се следниве:

- Електронскиот речник Makedonski.info: овој речник содржи голем број глаголи пред кои секогаш стои аспектуалната етикета "несв." (за несвршените) или "св." (за свршените). Доколку имаме симултано присуство и на двете аспектуални етикети, тогаш се работи за двовидски глагол. За да ги добиете потребните информации за видот на еден глагол, впишете го во соодветното поле на платформата.

- Во речникот на Зозе Мургоски насловен како Речник на македонскиот јазик, глаголите од несвршен вид ја носат етикетата „imp.”, додека оние од свршен се обележани како „pf.”. Доколку некој глагол е обележан симултано и со двете етикети, тоа укажува на неговата биаспектуалност т.е. се работи за двовидски глагол.

2.3. Поделба на глаголите по раздели:

Блаже Конески во својата Граматика на македонскиот литературен јазик, (стр. 405, параграфи 316-320), предлага поделба на глаголите на „подгрупи” или на „раздели”. Оваа поделба се врши според основниот вокал во прво лице еднина од аористните форми на глаголите. Еве ги разделите што можеме да ги забележиме во македонскиот глаголски систем:

Глаголи од групата 1

Сите глаголи	Кај сите глаголи имаме еден единствен раздел -А

Глаголи од групата 2

	Лексичка форма	1-во лице еднина во аорист
Раздел -И	прат-и	прат-и-в
Раздел -Е	изгор-и	изгор-е-в
Раздел -А	издрж-и	издрж-а-в

Глаголи од групата 3

	Лексичка форма	1-во лице еднина во аорист
Раздел -А	стан-е	стан-а-в
Раздел -Е	запр-е	запр-е-в
Раздел -О	реч-е	рек-о-в
Раздел без основен вокал	чу-е	чу-⦰-в

Фактот што оваа поделба по раздели се врши според првото лице еднина од аористот претполага дека таа важи само за свршените глаголи кои, во современиот македонски јазик, се единствените глаголи што го образуваат ова време, што е многу поразлично од она што е прикажано во Граматиката на македонскиот стандарден јазик за странци од Лилјана Минова-Ѓуркова (стр. 157) и во Граматиката на македонскиот литературен јазик (стр. 405, параграфи 316-320) од Блаже Конески т.е. дека „глаголите (сите?) се делат натаму во раздели”.

3. Интеракција меѓу категориите начин, време и аспект:

Погоре спомнавме дека начинот, времето и аспектот се три меѓузависни граматички категории што се исклучуваат или се надополнуваат една со друга. Причината поради која аспектот го ставивме на прво место и го окарактеризиравме како „првостепена категорија” на глаголот е едноставна: во зависност од аспектот на еден глагол ќе можеме да одлучиме во кое време и на кој начин ќе можеме да го измениме. Таквата меѓузависност може да се претстави во следнава табела:

Исказен начин

	Несвршени глаголи	Свршени глаголи
Сегашно време	да	не
Идно време	да	да
„Минато-идно” време	да	да
Идно „прекажано” време	да	да
Аорист	не	да
Имперфект	да	не
Предминато време	не	да
„сум” - перфект	да	да
„има”- перфект	да	да

Заповеден начин

	Несвршени глаголи	Свршени глаголи
Позитивна форма	да	да
Негативна форма	да	Употреба на несвршен „еквивалент”

Глаголска Л-форма

	Несвршени глаголи	Свршени глаголи
	да	да (некои свршени глаголи имаат две различни форми)

Глаголски прилог

	Несвршени глаголи	Свршени глаголи
	да	не

Потенцијал

	Несвршени глаголи	Свршени глаголи
	да	да

Глаголски форми со „да” и со „ако”

	Несвршени глаголи	Свршени глаголи
	да	да

N.B. Двовидските глаголи можат да бидат менувани во сите времиња и начини. За посебните карактеристики на некои глаголи, како и за заклучоците, консултирајте ја рубриката „Исклучоци” преку менито на левата страна.

А сега, кога веќе ги знаете (речиси) сите тајни на македонскиот глагол… Глаголувајте!